Stapeling van regelingen in de cao werkt vertragend op de praktische aanpak van fysieke belasting

Waar komen we vandaan? 

Tot 10 jaar geleden was het in de waterschappen heel gewoon om aan medewerkers toeslagen (ook wel inconvenienten) te verstrekken voor vies en vuil werk: de zogenoemde bezwarende omstandigheden. Denk aan de waterzuiveringsinstallaties waar medewerkers vuile lucht inademen. Aan muskusrattenvangers of anderen die ‘in het veld’ kadavers moeten opruimen: zwaar werk, stank en lopen door graslanden of langs water kunnen zorgen voor ongemak en een (te) hoge belasting van het lichaam. 

In 2013 is collectief vastgesteld dat het niet past bij de gedachte van de Arbowet om bezwarend werk te belonen. Als werkgever ben je verantwoordelijk voor de veiligheid en gezondheid van je medewerkers en moet je maatregelen treffen om het werk veilig en gezond te maken. Het wegnemen van risico’s en/of het beperken ervan ’tot binnen acceptabele grenswaarden (wetgeving, normen en richtlijnen) moet het uitgangspunt zijn. Hiertoe is door vhp in samenspraak met een groot aantal waterschappen een meet- en beoordelingsinstrument (MBI) voor bezwarende omstandigheden gemaakt en een rekentool ontwikkeld. 

Waar staan we nu?  

We zijn inmiddels 10 jaar verder. Veel waterschappen hebben het instrument en de rekentool ingezet om de toeslagen te bepalen. Dat klinkt eenvoudig, maar dat was het eigenlijk nooit. Plat gezegd hebben veel werknemers liever extra geld dan veiliger en gezonder werk. Want: “Mij overkomt het toch niet dat ik door m’n rug ga door te zwaar tillen? Of vanaf een 5 meter hoge sluis val omdat ik geen beveiliging draag? En ziek worden door aerosolen op een zuivering? Door de blootstelling bouw ik juist weerstand op!” En ook vanuit de verschillende stakeholderperspectieven (werkgever, leidinggevenden, OR, werknemers, HR) werden interessante gesprekken gevoerd. Toeslagen toekennen vanuit verworven rechten en risico’s dan toch maar laten bestaan? Het komt in de praktijk echt voor, maar dit is volgens mij niet de juiste manier om het werk veiliger en gezonder te maken. 

Natuurlijk, het is niet altijd eenvoudig om het werk zó in te richten dat het op alle aspecten binnen de geaccepteerde normen valt. De praktijk is vaak weerbarstig en restrisico’s zijn soms onvermijdelijk. En uiteindelijk moet het werk toch gedaan worden.  

In de cao van de waterschappen is het uitgangspunt om gezondheidsschade door werk te voorkomen. Maar ook het recht op toeslag voor bezwarende omstandigheden wordt in de cao genoemd als ‘Compensatie werk met bijzondere eisen’. Deze beloning of compensatie wordt in twee stappen vastgesteld: 1) een functiebeoordeling en het bepalen van restrisico’s, en 2) het invoeren van de uitkomst in een rekentool.  

Sinds dit jaar is, bovenop de toeslag werk met bijzondere eisen (de bezwarende omstandigheden), een ontziemaatregel toegevoegd aan de cao. Werknemers vanaf 58 jaar, die langer dan 10 jaar in dienst zijn van het waterschap én een fysiek zwaar beroep hebben, kunnen daarvoor in aanmerking komen.  

De ontziemaatregel verwijst naar een checklist, waarbij op hoofdlijnen wordt gekeken of fysiek zwaar werk voorkomt in de functie. Deze checklijst is een goede eerste stap, maar vervangt zeker niet de RI&E Fysieke Belasting waarmee je de functie goed in kaart kan brengen. Wat bovendien Arbowettelijk verplicht is in het geval van fysiek zwaar werk. 

In beiden gevallen (de toeslag voor werk met bezwarende omstandigheden en de ontziemaatregel voor zwaar werk) worden restrisico’s beloond. Misschien is hier niet zoveel mis mee. Belangrijk is wél, zeker als preventief voorkomen van gezondheidsschade het uitgangspunt is (zoals in de cao kan worden gelezen en ook Arbowettelijk verplicht is), dat 

1. functierisico’s goed en met de juiste diepgang in kaart zijn gebracht (denk aan een verdiepende RI&E Fysieke belasting ten behoeve van zwaar werk), 
2. deze risico’s onafhankelijk en objectief worden beoordeeld met de juiste expertise, 
3. én dat effectieve maatregelen in een plan van aanpak zijn opgenomen. 

Conclusie 

Laten we nu eens teruggaan naar de gedachte uit 2013: veilig en gezond werk voor alle werknemers in de sector. Pas als om welke reden dan ook met maatregelen de risico’s onvoldoende kunnen worden beperkt, kun je op basis van de restrisico’s vaststellen of het bij goed werkgeverschap past om je medewerkers bloot te stellen aan de overgebleven risico’s. En als het echt niet anders kan, vanwege bijvoorbeeld de stand van de techniek of wetenschap, je je medewerkers daarvoor wilt compenseren. Óf met een beloning (voor bezwarend werk), of met het wegnemen van bepaalde zware werkzaamheden (ontziemaatregel). 

Nog even over de ontziemaatregel. Hiermee is het mogelijk dat werknemers vanaf 58 jaar minder uren gaan werken. En dus ook minder lang bloot worden gesteld aan zwaar werk. Best logisch, omdat we met het toenemen van de leeftijd in het algemeen minder belastbaar worden. Als het werk echter niet fundamenteel verlicht kan worden dan kan het gevolg zijn dat het zware werk verschoven wordt naar jongere collega’s die daardoor meer belast en mogelijk dus ook overbelast worden. 

Mijn advies is dus om de checklist uit de regeling in te zetten om vast te stellen voor welke functies verdiepend onderzoek nodig is. Vervolgens laat je door een gecertificeerd deskundige (bedrijfsfysiotherapeut of ergonoom) de fysieke belasting van die zware functies in kaart brengen in een verdiepende RI&E Fysieke Belasting. Vervolgens bepaal je waar de risico’s (nog verder) beperkt kunnen worden en wat de restrisico’s zijn. 

Zo sla je als waterschap 3 vliegen in 1 klap: je hebt een gedegen beoordeling gedaan of laten doen, er is inzicht in de fysieke belasting van de functies die in aanmerking komen of kunnen komen voor de ontziemaatregelen én je voldoet aan de nadere voorschriften van het Arbobesluit artikel 5.2 en 5.3 met het oog op de verdiepende RI&E Fysieke Belasting. Vanuit een dergelijk onderzoek kun je meteen zien wat de zware en minder zware taken zijn en of het verschuiven van zware taken naar jongere collega’s acceptabel is en geen nieuwe risico’s veroorzaken. 

En nog meer goed nieuws: met een dergelijke aanpak lopen we vooruit op de aanbevelingen zoals opgenomen in Arbovisie 2040

 

Hulp nodig bij de uitvoering? Neem dan gerust contact met mij.  

 

Groeten, Hetty Vermeulen  

Senior human factors specialist